Autor

Piotr Grochowski

Tytuł

Hufiec Harcerzy Kraków Podgórze w latach 1[zasłonięte]922-19

Rok wydania

Wydawnictwo

ilustracje zdjęcia rysunki

Stron

Okładka, oprawa

Stan i inne informacje

2004

Komisja Historyczna Krakowskiej Chorągwi ZHP

tak

136

miękka

NOWA

Opis

Grochowski Piotr, Hufiec harcerzy Kraków-Podgórze w latach 1[zasłonięte]922-19, Kraków 2004, format 20,5 cm, s. 120, okładka miękka kartonowa, czarno-biała wkładka fotograficzna, waga 190 g, ISBN 83-[zasłonięte]836-9-8, książka omawia kolejno genezę i początki harcerstwa w Podgórzu, podstawy organizacyjne działalności Męskiego Hufca w Podgórzu i jego rozwój w latach 1[zasłonięte]922-19, działalność innych jednostek (w tym drużyn żeńskich i innych organizacji harcerskich) w Podgórzu w tym okresie oraz charakterystykę kadry hufca i sylwetki jego wybitnych instruktorów.

Męski Hufiec Harcerski w Krakowie-Podgórzu był jednostką organizacyjną Związku Harcerstwa Polskiego, powołaną w celu koordynowania i wspomagania prac męskich drużyn harcerskich i chłopięcych gromad zuchowych działających na terenie Podgórza. Taka jego nazwa figuruje na oficjalnej pieczątce hufca, której odcisk znajduje się w dokumentach'.

Pod koniec lat trzydziestych hufiec nosił nazwę Hufiec Harcerzy im. Pio­tra Liszkowicza w Krakowie na Podgórzu, którą znaj dujemy m. in. na jednym z zaproszeń na uroczystości św. Jerzego, pochodzącym z roku 1938. W innych dokumentach figurują także nazwy, takie jak Hufiec Męski w Podgórzu (na Podgórzu), Hufiec Harcerzy w Podgórzu lub Hufiec Kraków-Podgórze.

Ostatecznie autor przyjął nazwę Hufiec Harcerzy Kraków-Podgórze i takąjako bliższą współczesnemu nazewnictwu i prostsząw użyciu stosuje w treści książki. Jedynie w nielicznych wypadkach, dla podkreślenia, że pewne wydarzenia miały miejsce w początkowym okresie pracy hufca, używa nazwy pierwotnej.

Na terenie Podgórza i prawobrzeżnego Krakowa nie istniał w latach 1[zasłonięte]922-19 hufiec żeński, będący odpowiednikiem hufca harcerzy. Drużyny harcerek należały do hufców żeńskich, których liczba na terenie miasta Krakowa wynosiła w różnych okresach od jednego do siedmiu.

Dla drużyn wchodzących w skład hufca autor używa pełnych nazw - Kra­kowska (później Podgórska) Drużyna Harcerzy, lub nazwy skróconej - Drużyna Podgórska.

Męski Hufiec Harcerski w Krakowie-Podgórzu rozpoczął swój ą formalną działalność w roku 1922, a zakończył w 1939, w chwili wybuchu II wojny światowej. Jeżeli chodzi o warunki i charakter prowadzonej pracy okres ten był zdecydowanie inny niż czas wojny i lata powojenne. Stanowił odrębną i zamkniętą całość w historii harcerstwa na tym terenie.

W miarę rozwoju Hufiec Harcerzy Kraków-Podgórze obejmował coraz większy obszar na prawym brzegu Wisły. Stąd w pracy pojawiają się miej­scowości z tego terenu. Początkowo w skład hufca wchodziły tylko drużyny działające na terenie Podgórza. Od roku 1932 należały do niego także drużyny spoza Podgórza-2 Płaszowa, Borku Fałęckiego, Woli Duchackiej i Prokocimia2.

Prawdopodobnie przez rok współpracowały z nim również drużyny działające w Wieliczce, ale do niego nie należały3. W roku 1933 terenprawego brzegu Wisły został określony jako teren Męskiego Hufca Harcerskiego w Krakowie-Podgó­rzu4. Od roku 1934 w skład hufca mogły wchodzić drużyny harcerzy i chłopięce gromady zuchowe działające w gminach: Borek Fałęcki, Prokocim, Piaski Wiel­kie, Radziszów, Skawina, Swiątniki Górne, Tyniec, Wola Duchacka5.

Celem pracy jest ukazanie dziejów Hufca Harcerzy w Kraków-Podgó­rze w okresie międzywojennym poprzez szczegółowe omówienie przejawów działalności wszystkich jednostek organizacyjnych wchodzących w jego skład i związanych z jego pracą. Autor podjął przy tym próbę skonfrontowania rzeczy­wistej działalności hufca z wytycznymi znajdującymi się w dokumentach władz zwierzchnich, pochodzących z okresu, którego dotyczy praca.

Dzieje tej jednostki organizacyjnej ZHP nigdy wcześniej nie zostały opra­cowane w sposób naukowy. Próbę ich ukazania podjęto z dwóch powodów.

Po pierwsze, jak wynikało z ustaleń dokonanych przez autora przed rozpo­częciem badań, Hufiec Harcerzy Kraków-Podgórze był w latach 1922-1939 zna­czącą jednostką organizacyjną w skali chorągwi. Miał duży zasięg terytorialny, wielu członków, a poziom pracy harcerskiej był w nim wysoki. Po drugie, autor jest instruktorem ZHP i prowadzi pracę instruktorską w środowisku harcerskim wchodzącym w skład obecnie działającego na terenie prawobrzeżnego Krakowa Hufca ZHP Kraków-Podgórze, historia harcerstwa podgórskiego jest mu więc bardzo bliska.

Autor zebrał wszystkie istniejące i dostępne materiały dotyczące tematu. Najwięcej informacji wnoszą archiwalia. W zbiorach Archiwum Akt Nowych w Warszawie udało się w zespole akt Związku Harcerstwa Polskiego odszukać kilka dokumentów, odnoszących się do pracy hufca. Są to sprawozdania, spisy drużyn, raporty roczne i schematy organizacyjne dotyczące harcerstwa krakow­skiego i podgórskiego z lat 1924,[zasłonięte],1928,193 O i 193 5. Wszystkie dokumenty pochodzące z Archiwum Akt Nowych w Warszawie, z których autor korzystał, znajdują się w formie odpisów lub kserokopii w Archiwum Komisji Historycznej Chorągwi Krakowskiej w Krakowie, przy ulicy Karmelickiej 31. Tam znajdują się także wykorzystane przez autora Rozkazy Komendy Krakowskiej Chorągwi

Harcerzy z lat 1922-1939 oraz kilka innych dokumentów. Należą do nich Okólniki Zarządu Okręgu ZHP z lat 1[zasłonięte]938-19, schematy organizacyjne Krakowskiej Chorągwi Harcerzy z lat 1[zasłonięte]933-19, wytyczne programowe pracy Chorągwi Harcerzy oraz Wici Zuchowe z lat 1936 i 1938.

Znaczna ilość materiału źródłowego znajduje się w Archiwum Tadeusza Mitery, przechowywanym w Muzeum Historycznym Miasta Krakowa jako zbiór nieuporządkowany. Są tam między innymi pisma urzędowe komendy hufca, plany pracy, sprawozdania drużyn i rozkazy komendy hufca oraz kilka innych dokumentów. Tylko niewielka część materiałów pochodzących z kolekcji T. Mitery została opracowana. Sąwśród nich niezwykle cenne i istotne dla treści niniejszej pracy źródła: Kronika Hufca6, z roku 1922 om Historia Harcerstwa w Podgórzu z roku 19297.

Uzupełniające materiały znalazł autor w zbiorach prywatnych mgr Kata­rzyny Ryblewskiej-Marewicz. Informacje na temat Hufca Harcerzy w Krako-wie-Podgórzu odnaleźć można także w nielicznych źródłach drukowanych, do których należą sprawozdania Zarządu Oddziału Krakowskiego ZHP z lat 1925, 1926, 1[zasłonięte]932-19 oraz Sprawozdanie Dyrekcji Państwowego Gimnazjum VI im. Tadeusza Kościuszki w Krakowie (na Podgórzu) za rok szkolny 1931/1932.

Czasopisma zawieraj ą niewiele informacji. Pewne wzmianki można znaleźć w „Wiadomościach Urzędowych" Naczelnictwa ZHP, „Harcerstwie" z lat 1934 i 1937 oraz w gazetce harcerstwa borkowskiego pt. „Biszkopt". Więcej danych znajduje się w „Skaucie", ale dotyczą on głównie lat przed rokiem 1922 i zostały wykorzystane przy opisywaniu genezy Hufca.

Choć dzieje Hufca Harcerzy Kraków-Podgórze, co zaznaczono wcześniej, nie były nigdy dotąd przedmiotem badań naukowych, ukazało się kilka opra­cowań okolicznościowych. Wydano dwie prace na temat historii harcerstwa w Podgórzu. Pierwsza nosi tytuł Harcerstwo Podgórskie* i ukazała się w roku 1960 nakładem Komendy Hufca ZHP Kraków-Podgórze. Informacje dotyczą­ce okresu 1[zasłonięte]922-19 saw niej nieliczne, a większość jest nieścisła. Podobnie i drugie opracowanie pt. Harcerstwo Podgórza^, przygotowane w roku 1978

pod red. Jerzego Klinika, zawiera nieścisłości i błędy; do istotniejszych należy mylna data rozpoczęcia działalności Hufca.

Wiele sprawdzonych informacji znajduje się w opracowaniu Bolesława Le-onhardapt. Kalendarium z dziejów harcerstwa krakowskiego 1[zasłonięte]910-19'°, jednak i tu zamieszczono niewłaściwą datę rozpoczęcia działalności przez hufiec.

Wiadomości o Hufcu znaleźć można również w opracowaniach dotyczących drużyn podgórskich, takich jak 50-lecie III Drużyny Harcerzy im. T Kościuszki w Podgórzu11, pod red. M. Kłodowskiego i in., Zarys historyczny II Podgórskiej Drużyny Harcerzy im. Księcia Józefa Poniafowskiego (w 60-lecie założenia)11, Tadeusza Gawła i Mariana Hampla13 oraz Wilcza Gromada (próba monografii) Tadeusza Gawła14, gdzie zamieszczono liczne informacje dotyczące działalności podgórskiego zrzeszenia starszoharcerskiego o tej nazwie oraz sylwetki podgór­skich instruktorów.

O kadrze instruktorskiej hufca jest również mowa w książce pt. Pokłon Tym, którzy tworzyli. Instruktorzy Chorągwi Krakowskiej ZHP (Wybór), T. Gaw­ła'5. Wreszcie inne kwestie w mniejszym stopniu dotyczące dziejów hufca lub osób z nim związanych poruszone zostały w kilku innych opracowaniach tego autora.

Autor dziękuje prof. dr. hab. Jerzemu Gołębiowskiemu za twórczą inspirację i pomoc w prowadzeniu badań, hm. dr. Januszowi Wojtyczy, przewodniczącemu Komisji Historycznej Krakowskiej Chorągwi ZHP, za pomoc w zebraniu i opra­cowaniu materiałów, zaś mgr Magdalenie Kurowskiej, kierownikowi Pracowni Dziejów Harcerstwa Muzeum Historycznego Miasta Krakowa, mgr Katarzynie Ryblewskiej-Marewicz i hm. Ryszardowi Jackowi Kucharskiemu za udostępnie­nie posiadanych dokumentów i fotografii. Ponadto autor wyraża swą wdzięczność seniorom harcerskim, którzy okazali mu pomoc przy zbieraniu materiałów.

spis treści lub fragment

SPIS TREŚCI

WStęP 5

Rozdział I

Geneza i początki działalności harcerstwa w Podgórzu (prawobrzeżnym

Krakowie) .11

Rozdział II

Podstawy organizacyjne Hufca Harcerzy w Krakowie-Podgórzuijego

rozwój w latach 1[zasłonięte]922-19 .19

Rozdział III

Przejawy działalności harcerskiej Hufca Harcerzy Kraków-Podgórze 53

Rozdział IV

Działalność harcerska na terenie Podgórza poza hufcem męskim .95

Rozdział V

Instruktorzy i działacze harcerscy Hufca Harcerzy Kraków-Podgórze

w latach 1[zasłonięte]922-19 .99

Zakończenie 109

Bibliografia .111

Indeks nazwisk 115

Wykaz tabel 118