Ryszard Rybka, Kamil Stepan, NAJLEPSZA BROŃ. PLAN MOBILIZACYJNY „W” I JEGO EWOLUCJA, Oficyna Wydawnicza „Adiutor”, Warszawa 2010, format B-5, oprawa twarda karton, szyta –po krótszym boku (tzw. landscape), ss. CXCII + 1184 (razem: 1376), stan idealny (nowa). OD AUTORÓW: Miejsce planu mobilizacyjnego w polskich przygotowaniach wojennych okresu międzywojennego było bardzo eksponowane. Było to całkiem zrozumiałe, jeśli wziąć pod uwagę, że zarówno na wschodzie, jak i na zachodzie II Rzeczypospolita graniczyła z państwami, z których agresją trzeba się było stale liczyć. Plan mobilizacyjny, określający jakimi siłami, gdzie i kiedy polskie naczelne dowództwo będzie dysponowało w razie wojny, stale wpływał na koncepcje operacyjne. Szczególne zainteresowanie wzbudzał zawsze Plan mobilizacyjny W, przy wykorzystaniu którego przeprowadzono mobilizację Wojska Polskiego w 1939 r. Zarys zasad Planu W podany został w I tomie monumentalnych „Polskich Sił Zbrojnych w drugiej wojnie światowej”, wydanym w 1951 r. w Londynie i podana tam charakterystyka planu, choć skrótowa, była przez długie lata wykorzystywana w publikacjach krajowych i emigracyjnych. Stale jednak brak było opracowania, które w oparciu o dokumentację mobilizacyjną pozwalałoby zestawić dokładne planowane Ordre de Bataille Wojska Polskiego z sierpnia 1939 r. Pionierską próbę w tym zakresie podjął w 1995 r. dr Piotr Zarzycki, publikując pracę „Plan mobilizacyjny W. Wykaz oddziałów mobilizowanych na wypadek wojny” (Pruszków 1995), która stała się na następnych kilkanaście lat dla praktycznie wszystkich badaczy Września podstawowym źródłem wiedzy na temat mobilizowanych jednostek. Książka Piotra Zarzyckiego odegrała niewątpliwie bardzo pozytywną rolę w badaniach nad kampanią wrześniową. Prowadząc od lat szeroko zakrojone badania nad odtworzeniem pełnej struktury organizacyjnej i obsady personalnej Wojska Polskiego w kampanii wrześniowej przekonaliśmy się jednak, że niestety praca ta – jak to czasami bywa w przypadku prac pionierskich – obciążana jest wieloma błędami, wynikającymi zarówno z niedostatecznej znajomości problematyki, jak i nadmiernego pośpiechu i zbyt wąskiej kwerendy źródłowej. Inną wadą była jej skrótowość, przez którą obraz mobilizacji był nieco zafałszowany. Zbierane przez nas materiały skłaniały nas do wniosku, że jedynym sensownym wyjściem będzie kiedyś całościowe samodzielne odtworzenie całego planu mobilizacyjnego w tym kształcie, jaki miał on w momencie rozpoczęcia mobilizacji w sierpniu 1939 r. Pierwotnie zamiar edycji Planu W znajdował się w naszych wspólnych zamierzeniach na dość odległej pozycji, jednak przygodna polemika z p. Zarzyckim, która miała miejsce przed dwoma laty na forum internetowym dws.org.pl, skłoniła nas do zmiany priorytetów. Dość szybko okazało się, że podjęliśmy się realizacji zadania jednocześnie i łatwego, i trudnego. Okolicznością sprzyjającą było to, że nie tylko już wiedzieliśmy, iż większość dokumentów archiwalnych znajduje się w Centralnym Archiwum Wojskowym w Warszawie, ale nawet część z tych materiałów mieliśmy już przejrzaną; drobna część dokumentów, znajdująca się w Instytucie i Muzeum Polskim im. gen. Sikorskiego w Londynie także była nam już znana. Natomiast utrudnieniem (i to sporym) był fakt, że poszukiwane akta rozsiane są w różnych, bardzo obszernych zespołach archiwalnych i odszukanie wszystkich – zwłaszcza przy nieprecyzyjnych opisach inwentarzowych poszczególnych jednostek archiwalnych – było zadaniem dość karkołomnym. Dość szybko udało się nam zlokalizować przeszło 80% informacji i samo odpisanie, a następnie opracowanie odpisanych tabel było dużym wyzwaniem; ponieważ zaś nie widzieliśmy możliwości zastosowania „zasady minimalnego wysiłku” i przejścia do porządku nad istniejącymi wciąż brakami, kwerenda musiała zostać znacznie rozszerzona i pogłębiona. W tej sytuacji prace zostały podzielone: Ryszard Rybka kontynuował przygotowanie zestawu tabel mobilizacyjnych i ich indeksowanie, natomiast Kamil Stepan prowadził dalej kwerendę archiwalną w Centralnym Archiwum Wojskowym, a potem także w Archiwum Akt Nowych w Warszawie, Archiwum Straży Granicznej w Szczecinie i Archiwum Państwowym w Krakowie. W rezultacie tych szeroko zakrojonych i długotrwałych prac udało się odnaleźć niemal wszystkie poszukiwane dokumenty; dotarcie do niektórych z nich nawet dla nas samych było pewnym zaskoczeniem, gdyż uchodziły one za bezpowrotnie zniszczone. Z biegiem czasu praktycznie wszystkie zaskakujące „odstępstwa” od znanej wersji planu, zawarte w relacjach z Września, uzyskały pełne źródłowe uzasadnienie w odnalezionych pismach mobilizacyjnych. Zebrane w trakcie tych długotrwałych kwerend materiały – nie licząc samych tabel i wskazówek mobilizacyjnych – objęły kilkaset stron wypisów z przeszło 600 tomów akt archiwalnych, zdecydowanie wykraczających poza sformułowany na początku działań temat badawczy. Ponieważ w toku prac przyszło nam zapoznać się dość dokładnie z różnymi zagadnieniami z dziedziny techniki mobilizacyjnej, z planami mobilizacyjnymi lat 20. i planami rozwoju armii polskiej na lata 1939–1942, powstała idea przekształcenia skromnego wstępu do edycji tabel mobilizacyjnych w obszerniejszy esej o rozwoju polskich planów mobilizacyjnych w całym okresie międzywojennym. Pomysł ten był uzasadniony także i dlatego, że praktycznie tematyka ta nie została jeszcze opracowana, a wartość jedynej publikacji na ten temat – „System mobilizacji sił zbrojnych Polski w latach 1921–1939” Eugeniusza Piwowarskiego (Toruń 2001) – jest więcej niż dyskusyjna. Wobec takiego stanu badań, powstający tekst – podobnie jak i edycja samego planu mobilizacyjnego – został oparty niemal wyłącznie na archiwaliach typu aktowego, sporadycznie uzupełnionych danymi z relacji. Ubocznym skutkiem powziętego zamiaru była oczywiście niemal całkowita rezygnacja z dyskursu krytycznego z istniejącą literaturą. Ostatecznie planowany „esej wstępny” rozrósł się do 20 arkuszy wydawniczych i stał się właściwie autonomiczną całością, możliwie obszernie prezentującą zarówno tło historyczne w ujęciu chronologicznym (polskie plany i projekty mobilizacyjne z lat 1921–1935), jak i sam Plan mobilizacyjny W, jego genezę, przemiany i plany dalszego rozwoju. Z powyżej wspomnianych względów ów „esej” został napisany przez Kamila Stepana przy stałej konsultacji ze współautorem. SPIS TREŚCI: Od autorów; I. Polskie plany mobilizacyjne 1921–1926; II. Dekada Planu S (1926–1935); III. Z nowym duchem i nowymi metodami... (1935–1937); IV. Plan mobilizacyjny W; V. Od Planu W do Planu W2; VI. Rok 1939; VII. Spojrzenie w przód – możliwości dalszego rozwoju Planu W; VIII. Najlepsza broń; Aneks. Zasady numeracji oddziałów w Planie W; Źródła. Zasady edycji materiałów Planu W; TABELE MOBILIZACYJNE: Dział – dowództwa wielkich jednostek; Dział 1a – Wyższa Szkoła Wojenna; Dział 2 – piechota; Dział 2a – piechota specjalna; Dział 3 – kawaleria; Dział 3a – kawaleria dywizyjna; Dział 3b – kawaleria zmotoryzowana; Dział 4a – artyleria lekka; Dział 4b – artyleria ciężka; Dział 4c – artyleria konna; Dział 4d – artyleria najcięższa; Dział 4e – artyleria motorowa; Dział 4f – artyleria przeciwlotnicza; Dział 4g – pomiary artylerii; Dział 5a – bronie pancerne – czołgi i samochody; Dział 5b – bronie pancerne – pociągi pancerne; Dział 6a – saperzy liniowi; Dział 6b – saperzy mostowi; Dział 6c – saperzy mostów kolejowych; Dział 6d – saperzy elektrotechniczni; Dział 6e – saperzy silnikowi; Dział 7a – lotnictwo; Dział 7b – balony; Dział 8 – łączność; Dział 10 – tabory; Dział 11 – służba geograficzna; Dział 12 – służba sprawiedliwości; Dział 13 – służba uzbrojenia; Dział 14 – służba zdrowia; Dział 14a – ochotnicza służba zdrowia PCK; Dział 15 – służba intendentury; Dział 16 – służba weterynaryjna; Dział 18 – Dowództwa OK, władze terytorialne, grupy rezerw personalnych i inne: Mobilizacja szyfrowana; Placówki oficerskie SRI; Biura cenzury SRI; Oficerowie informacyjni; Komendanci OPL ośrodków; Zbiornice dozorowania plot.; Dział 21 – marynarka wojenna; Dział 22 – różne; Dział 26 – jednostki pozostające w razie mobilizacji o etatach pokojowych; Dział 27 – jednostki podlegające likwidacji w razie mobilizacji; Dział 31 – jednostki łączności mobilizowane przez organa Ministerstwa Poczt i Telegrafów; Dział 32 – wojska kolejowe mobilizowane przez Ministerstwo Komunikacji; Dział 33 – wzmocnienie Straży Granicznej; Jednostki ochrony linii kolejowych (mobilizowane przez Policję Państwową); Korpus Ochrony Pogranicza; Oddziały Obrony Narodowej; Plutony półstałe artylerii przeciwlotniczej przemysłu wojennego (tzw. fabryczne); Tabele wycofane (anulowane); Wcześniejsze wersje tabel i tabele projektowane; Varia. ZAŁĄCZNIK A: Oddziały utworzone w ramach pokojowej rozbudowy WP po wejściu w życie Planu mobilizacyjnego W2, które nie zostały uwzględnione w tabelach mobilizacyjnych. ZAŁĄCZNIK B: Oddziały nie istniejące na stopie pokojowej i nie umieszczone w Planie mobilizacyjnym W2, przygotowanie mobilizacji których zlecono poszczególnym jednostkom mobilizującym wojska odrębnymi rozkazami. Siatka rejonów uzupełniania mobilizacyjnego według jednostek mobilizujących. Organizacje wojenne jednostek mobilizowanych w Planie mobilizacyjnym W. INDEKS: Oddziały Wojska Polskiego tworzone zgodnie z planami mobilizacyjnymi.