Wydawnictwo Rolnicze i Leśne otwiera niniejszą publikacją cykl opracowań poświęconych drzewom polskich lasów. Dotyczy ona sosny zwyczajnej i trudno sobie nawet wyobrazić, by mogło być inaczej. Sosna zwyczajna jest gatunkiem, który odgrywa i odgrywać będzie pierwszoplanową rolę z racji swego największego udziału w polskich lasach, popularności w społeczeństwie, jak też dobrych, a nieraz nawet optymalnych warunków hodowli i rozwoju. Istnieją tendencje ograniczania tego gatunku na rzecz gatunków liściastych - są one często słuszne szczególnie tam, gdzie sosna zwyczajna tworzy jednogatunkowe monolity, lub tam, gdzie została wprowadzona na zbyt żyzne siedliska, przydatne do hodowli bardziej wymagających gatunków, np. takich jak dąb szypułkowy czy buk zwyczajny. Jednak analiza jakości gleb w Polsce doprowadza do wniosku, że sosna zwyczajna pozostanie w znacznym stopniu gatunkiem dominującym, jak też w dalszym ciągu będzie stanowiła podstawę zalesień na najsłabszych i nieprzydatnych dla rolnictwa gruntach porolnych.
W naszym kraju istnieje wiele monograficznych opracowań sosny zwyczajnej, wśród których na czoło wysuwa się kompleksowe, obszerne studium Instytutu Dendrologii Polskiej Akademii Nauk „Biologia sosny zwyczajnej" pod redakcją S. Białoboka, A. Boratyńskiego i W. Bugały (1998).
Niniejsza publikacja ma na uwadze przede wszystkim względy praktyczne, tj. ma wskazywać, jak hodować i chronić wysokiej jakości drzewostany z udziałem sosny adekwatne do środowiska, odznaczające się:
- cennymi cechami genetycznymi oraz wysoką jakością hodowlaną,
- walorami bioróżnorodności i naturalnej odporności biologicznej, a zwłaszcza wysoką odpornością na działanie szkodliwych czynników biotycznych i abiotycznych,
- produkcją optymalnej dla siedliska masą surowca drzewnego o możliwie najwyższej jakości.
Charakterystyczna w krajobrazie naszych lasów przewaga drzewostanów sosnowych zda się postronnym obserwatorom sugerować, że leśnicy mogą w bardzo prosty sposób prowadzić te drzewostany. Nic bardziej błędnego - wyhodowanie zdrowego, wartościowego drzewostanu sosnowego, w trakcie ponad 100-letniego okresu jego rozwoju i dojrzewania, wymaga wielkiej wiedzy fachowej. Same tylko klęski żywiołowe potrafią zniweczyć wysiłki człowieka na olbrzymich obszarach leśnych. Śniegołomy, wiatrołomy, pożary, gradacje szkodników pierwotnych i wtórnych prawie co roku dotykają jakichś obszarów naszych lasów, w tym głównie sosnowych. Chciałoby się więc, aby ta publikacja, oparta na wiedzy praktycznej zdobytej przez Autora w ciągu wielu lat pracy, służyła radą, jak postępować w zakresie hodowli i ochrony najpopularniejszego gatunku naszych lasów - począwszy od nasiona aż po drzewostan w pełni dojrzały. Byłoby to wielką satysfakcją dla Autora i wydawcy, gdyby leśnicy praktycy ocenili tę książkę jako przydatną w codziennej ich pracy zawodowej.
CZĘŚĆ PIERWSZA
Sosna w praktyce hodowli lasu
l. Występowanie sosny zwyczajnej na świecie i w Europie
1. Sosna zwyczajna w Polsce
II. Ochrona zasobów genowych sosny zwyczajnej
1. Leśny materiał podstawowy - baza nasienna
a. Gospodarcze drzewostany nasienne
b. Wyłączone drzewostany nasienne
c. Drzewa mateczne
d. Plantacje nasienne
e. Drzewostany zachowawcze
III. Produkcja leśnego materiału rozmnożeniowego sosny zwyczajnej
1. Zbiór szyszek
a. Zbiór szyszek w gospodarczych drzewostanach nasiennych
b. Zbiór szyszek w wyłączonych drzewostanach nasiennych
c. Zbiór szyszek w drzewostanach zachowawczych
d. Zbór szyszek z plantacji
e. Zbiór szyszek z drzew matecznych
2. Wykorzystanie leśnego materiału rozmnożeniowego
a. Ocena nasion
b. Produkcja sadzonek na powierzchniach otwartych
3. Produkcja sadzonek w warunkach kontrolowanych
4. Produkcja sadzonek z zakrytym systemem korzeniowym
IV. Hodowla drzewostanów sosnowych
1. Siedliska optymalne do hodowli sosny
2. Rodzaje rębni i zasady ich stosowania
3. Metody odnowień
a. Odnowienie naturalne
b. Odnowienie sztuczne
c. Więźba sadzenia
d. Odnowienie sztuczne w blokach upraw pochodnych
e. Odnowienie lasu siewem
4. Zalesienia - sosna na gruntach porolnych
5. Sosnowe drzewostany przedplonowe
V. Zabiegi pielęgnacyjne w uprawach i miodnikach sosnowych
1. Pielęgnowanie upraw
2. Przerzedzanie siewów i odnowień naturalnych
3. Czyszczenia wczesne w uprawach z sadzenia
4. Czyszczenia późne w miodnikach
VI. Trzebieże - informacje ogólne
1. Trzebieże wczesne
2. Podkrzesywanie
3. Trzebieże późne
VII. Pielęgnowanie ekosystemów leśnych
1. Podszyty
a. Siedliska boru suchego
b. Siedliska boru świeżego
c. Zdegradowane fragmenty siedlisk BMśw
d. Podszyty w zalesieniach na gruntach porolnych
2. Wprowadzanie drugiego piętra na żyźniejszych siedliskach
VIII. Przebudowa drzewostanów sosnowych
CZĘŚĆ DRUGA
Sosna w praktyce ochrony lasu
I. Ogólne zasady ochrony lasu
1. Profilaktyka
2. Tworzenie stref ekotonowych
3. Ogniskowo-kompleksowa metoda ochrony lasu
II. Zagrożenie drzewostanów sosnowych przez czynniki abiotyczne
1. Szkody powodowane przez wiatr
2. Szkody powodowane przez śnieg
3. Przeciwdziałanie szkodom od wiatru i śniegu
III. Ochrona przed szkodliwymi czynnikami biotycznymi
1. Najważniejsze szkodniki owadzie sosny w szkółkach
2. Szkodniki upraw, młodników i drągowin
a. Szkodniki korzeni
b. Ryjkowce
c. Zwójki sosnowe i skośnik tuzinek
d. Inne szkodniki upraw i młodników
IV. Szkodniki aparatu asymilacyjnego
1. Szkodniki pierwotne
2. Prognozowanie zagrożenia ze strony szkodników pierwotnych
3. Kontrola występowania szkodników pierwotnych
a. Strzygonia choinówka i poproch cetyniak
b. Boreczniki sosnowe
c. Osnuja gwiaździsta
d. Siwiotek borowiec (zawisak)
e. Brudnica mniszka
4. Zabiegi ratownicze w drzewostanach
V. Szkodniki wtórne sosny
1. Cetyniec większy
2. Cetyniec mniejszy
3. Przypłaszczek granatek
4. Drwalnik paskowany
VI. Choroby sosny
1. Choroby szkółek i młodych upraw
2. Choroby grzybowe korzeni
3. Biologiczne metody ochrony drzewostanów przed hubą korzeni
4. Opieńkowa zgnilizna korzeni
VII. Ochrona lasu przed zwierzyną
VIII. Inne zagrożenia ze strony czynników biotycznych
IX. Szkody wyrządzane przez czynniki antropogeniczne
1. Pożary
2. Szkody powodowane zanieczyszczeniami atmosferycznymi
X. Pozostałe zagadnienia dotyczące sosny
1. Inne gatunki sosny
2. Sosna jako źródło surowca
3. Właściwości techniczne drewna sosnowego
Literatura
